W tomaszowskim UTW
25 października słuchacze Uniwersytetu Trzeciego Wieku wysłuchali wykładu Leopolda Ćwieka na temat Architektura baroku w Polsce.
Prelegent przypomniał, że jest to kontynuacja wcześniej zaprezentowanego zagadnienia o tym stylu zapoczątkowanym w 2 połowie XVI w., dążącego do uzyskania efektów poprzez wyszukane, niezwykłe formy, stylu bardzo bujnego, dynamicznego, pełnego przepychu, ornamentów, kontrastów i błyskotliwości. Styl ten łączył wcześniejsze prądy artystyczne a jego genezą było pragnienie utwierdzenia wiary przez wrażenia wizualne. Wzorem baroku w architekturze sakralnej był kościół Il Gesů w Rzymie, dla pałaców - Wersal, a w urbanistyce - kolumnada Berniniego przed bazyliką św. Piotra w Rzymie. Barok u swojego zarania był głównie stylem arystokratycznym, dworskim związanym z ostentacyjnym katolicyzmem. Jego początki w Polsce wiążą się z działalnością zakonu jezuitów, bernardynów a następnie karmelitów, kamedułów i dominikanów, którzy świadomie wykorzystywali sztukę do celów propagandowych. Pierwszymi budowlami barokowymi o charakterze sakralnym w Polsce były świątynie w Jarosławiu, Nieświeżu, Kaliszu i Lublinie, zaś najbardziej reprezentacyjnym kościołem - świątynia pw. św. Piotra i Pawła, najbardziej zbliżona do wzoru macierzystego kościoła jezuitów Il Gesů. Wykładowca, posiłkując się przekazem multimedialnym, prezentował i omawiał szczegółowo zachowane obiekty architektury wzniesione w stylu barokowym w Polsce. Wśród nich m.in. klasztor z eremami kamedułów w Lasku Wolskim pod Krakowem jako obiekt zespolony z krajobrazem, zaskakujący monumentalizmem i dekoracyjnością kaplic. Innym przykładem architektury barokowej w Polsce jest Zamek Ujazdowski wzniesiony za Zygmunta III Wazy jako letnia rezydencja króla, czy też Zamek Królewski, który jednak nie przypomina rzymskich pałaców lecz budynki urzędowe włoskich władz miejskich, co uwarunkowane było zlokalizowaniem w nim siedziby króla i senatu. Dobrze zachowaną do dziś budowlą barokową jest kalwaria złożona z klasztoru i całego systemu dróżek oraz 18 kaplic, umożliwiających duchową podróż do stacji męki pańskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej. Wśród innych zaprezentowanych przez wykładowcę budowli barokowych znalazł się pałac w Podhorcach, dziś na Ukrainie, zamek Krzyżtopór Ostrogskich, pałac biskupów krakowskich w Kielcach, klasztor św. Anny w Krakowie, ss. Sakramentek w Warszawie, pałac Brühla i pałac Krasińskich w Warszawie, katedra św Jura, kościół Bernardynów i kościół Dominikanów we Lwowie, pałac Czartoryskich w Puławach, kościół św. Piotra i Pawła w Wilnie oraz św. Jana Ewangelisty, zaś na Śląsku- Lubiąż i Krzeszów.
Jeszcze przed połową XVII w, barok w Polsce przestał być stylem wyłącznie elitarnym i łatwo dociera na prowincję, gdzie wówczas jeszcze panowało budownictwo drewniane. Także jednak i w tym materiale starano się nadawać powstającym obiektom włoskie formy przy komponowaniu planu zewnętrznego i wykonaniu wnętrz. Stąd też przemianom uległy dawne wzory dworów. Adaptowane teraz do nowej szaty zewnętrznej polskie dworki wzbogacano o wieżyczki, ganki, alkierze. Barok znalazł także swe odbicie w budowlach sakralnych na wsi polskiej jak cerkwie i synagogi. W dyskusji po zakończeniu wykładu słuchacze nawiązywali do okolicznych przykładów budowli barokowych jak kościół i klasztor w Krasnobrodzie czy kościół farny pw. ZNMP w Tomaszowie.
erte
Fot.: Zbigniew Skawiński
