Spotkanie z teatrem
11 października w siedzibie UTW słuchacze Uniwersytetu wysłuchali interesującego wykładu Jadwigi Adach pt. Rola teatru polskiego na przestrzeni dziejów.
Tytułem wprowadzenia prelegentka nawiązała do epoki antycznej, gdzie źródłem powstania teatru były szeroko pojęte obrzędy, kulty religijne i magiczne z elementami naśladowczymi i odgrywaniem ról różnych postaci wraz z udziałem tańca, muzyki i śpiewu. Tradycje europejskiego teatru wzięły początek w starożytnej Grecji z odbywających się tam od połowy VI w. p.n.e. obrzędów kultu Dionizosa. Rozwój klasycznego teatru ateńskiego przypadł na V-IV w. p.n.e., kiedy to ukształtowały się greckie gatunki dramatu tragedia i komedia oraz rozkwitała twórczość Sofoklesa, Ajschylosa i Eurypidesa. Wówczas jeszcze greckie theatrum oznaczało miejsce do oglądania widowisk. Dziś termin ten obejmuje trzy znaczenia: rodzaj sztuki, budynek lub miejsce do oglądania działalności sztuki, instytucję życia kulturalnego skupiającą artystów i personel dla organizacji przedstawień teatralnych. W chrześcijańskiej Europie zerwano z grecko-rzymskim dziedzictwem teatralnym.
W średniowieczu formy teatralne wykorzystywano w religii chrześcijańskiej początkowo jako elementy liturgiczne w okresie Wielkiego Tygodnia, by następnie wpisać je w strukturę obrzędowości i kalendarz kościelny jako np. misteria Bożego Narodzenia i Pasje Wielkanocne. W XIV w. doszło do zeświecczenia widowisk teatralnych po przeniesieniu ich poza mury kościołów i klasztorów, a organizację widowisk przejęły cechy rzemieślnicze, stowarzyszenia kupców, jak i szkoły. Dziś jeszcze ślady średniowiecznych pasji dostrzec można m.in. w Kalwarii Zebrzydowskiej. Okres renesansu oznaczał powrót do tradycji antycznych, co owocowało stworzeniem na ich podstawach nowoczesnego teatru europejskiego. To wówczas zapoczątkowały funkcjonowanie teatry dworskie i magnackie przeznaczone jednak dla elit, jak np. w Łańcucie, ale także w Horyńcu i Narolu. Cieszyły się także popularnością teatry szkolne i ludowe. Wykładowca szczególnie zaakcentowała datę 1765 jako znaczącą dla historii polskiego teatru, kiedy to powstała scena narodowa z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego związana z nazwiskami Wojciecha Bogusławskiego i J. U. Niemcewicza. Już od XIX w. praktyka sceniczna przekształciła teatr w Polsce na instytucję dostępną dla szerszej publiczności, zaś w akcji scenicznej wprowadzono zdarzenia zbliżone do rzeczywistości. Znaczące przemiany zaszły w teatrze przed pierwszą wojną światową, gdy zostały wprowadzone umowne, symboliczne dekoracje, przestrzeń, doceniono rolę światła, plastykę gestu i ruchu aktora. W drugiej fazie tej reformy weszły przemiany w zakresie technik aktorskich (system K. Stanisławskiego), architektury, przestrzeni oraz dekoracji. W Polsce reformę te zainicjował St. Wyspiański, a w inscenizacji - Leon Schiller. W okresie okupacji teatr w Polsce zszedł do podziemia - ZASP w 1940 r. wydał tajną uchwałę zakazującą aktorom współpracy z otwieranymi za zgodą Niemców teatrzykami serwującymi prymitywną rozrywkę i propagandę. To w podziemiu funkcjonowała tajna szkoła aktorska, wystawiano konspiracyjne przedstawienia, odbywały się premiery tajnych form teatralnych, a jednym z ówczesnych aktorów był Karol Wojtyła. Pod okupacją sowiecką działały teatry, operetki, rewie, ale ocena moralna występujących w nich polskich aktorów nie była jednoznaczna. Ponadto przedstawienia parateatralne odbywały się nawet w obozach koncentracyjnych, oflagach i stalagach a nawet w łagrach.
W drugiej części wykładu prelegentka skoncentrowała się na przedstawieniu sceny polskiej w okresie powojennym, gdy wszechwładnie panował socrealizm odbijający swe piętno także na deskach teatrów do roku 1956. Po tym czasie nastąpiły przewartościowania i poszukiwanie nowych form i formuł widowisk. Wiąże się to m.in. z nazwiskami K. Swinarskiego, A. Hanuszkiewicza, J. Jarockiego, J. Grzegorzewskiego, K. Dejmka. Rozwinął się teatr alternatywny zacierający granice między życiem a sztuką, teatr absurdu, teatr plastyczny T. Kantora czy teatr laboratorium J. Grotowskiego. Prelegentka wyraziła przekonanie, że jednym z celów współczesnego teatru jest próba dotarcia do szerszego widza, zniesienia bariery między sceną a widownią, zachęcenia publiczności do udziału w akcji scenicznej. Wyrazem tego jest porzucenie tradycyjnej estrady jako miejsca gry aktorskiej i przeniesienie przedstawienia w przestrzeń nieteatralną - na ulicę, do hali fabrycznej, do kościoła - adaptowanych na potrzeby widowiska. Na zakończenie wykładu została przedstawiona aktualna sytuacja sceny polskiej przy postępującym stanie komercjalizacji teatru, mizerii programowej i repertuarowej. Wskazano przy tym na wartości pozycji teatralnych Polskiego Radia i Teatru TV. W dyskusji po wykładzie słuchacze UTW nawiązywali do niekiedy negatywnych wzorców upowszechnianych przez media skutkujących dezintegracją społeczeństwa i zatracaniem tożsamości narodowej, krytyką patriotyzmu. Wyrażano przekonanie o zasadniczym znaczeniu i nieprzemijających wartościach sztuk klasycznych bez udziwnień formalnych.
erte
Fot.: Zbigniew Skawiński
